Podczas spaceru po Bełchatowie-Grocholicach natknąłem się na kościół Wszystkich Świętych, który natychmiast przykuł moją uwagę swoją smukłą sylwetką i aurą wielowiekowej historii. Stojąc przed nim, poczułem, jak czas zatrzymuje się w miejscu – ta świątynia, wzniesiona na przełomie XII i XIII wieku, przetrwała pożary, wojny i liczne przebudowy, stając się sercem dawnego miasteczka. Odwiedziłem to miejsce w pogodny jesienny dzień, gdy światło słoneczne odbijało się od neogotyckich wież, zapraszając do odkrywania jego tajemnic.
Historia powstania i rozwoju
Kościół Wszystkich Świętych w Grocholicach narodził się w 1230 roku z fundacji arcybiskupa gnieźnieńskiego Wincentego z Czarnkowa, który nie tylko erygował parafię, ale i osobiście nadzorował budowę trwającą do 1233 roku. Spacerując wokół świątyni, zauważyłem ślady pierwotnej konstrukcji – fragmenty murów z polnego kamienia i cegły, które przetrwały wieki jako świadectwo stylu przejściowego między romanizmem a gotykiem. W 1781 roku wielki pożar strawił dach i wnętrze, zmuszając do zamknięcia kościoła na cztery lata, ale już w 1788 roku, dzięki staraniom proboszcza Tomasza Kararskiego, przeszedł gruntowny remont, przywracając mu blask.
W XIX wieku rosnąca liczba parafian sprawiła, że stara budowla stała się zbyt ciasna. Od 1897 roku, pod kierunkiem proboszcza Franciszka Zająca, rozpoczęła się monumentalna rozbudowa trwająca aż 13 lat – do 1910 roku. Z pierwotnej nawy głównej o długości 11,5 metra i półkolistym prezbiterium o wymiarach 7 na 5 metrów pozostały tylko fragmenty murów i szkarpy dwóch przęseł. Dodano dwie wieże sięgające 41 metrów, boczne kaplice, zakrystie i kruchtę, a cały projekt, początkowo autorstwa Kornelego Szrettera z Piotrkowa Trybunalskiego, zmodyfikował Feliks Nowicki, wprowadzając półcyrkulne sklepienia.
I wojna światowa nie oszczędziła świątyni – w 1914 roku ostrzał uszkodził mury, ale w latach 1917-1920 odbudowano ją z dbałością o neogotycki charakter, który dominuje do dziś. Te liczne perypetie uczyniły kościół symbolem wytrwałości, a ja, przechadzając się po jego otoczeniu, wyobrażałem sobie pokolenia wiernych modlących się w tych samych ścianach.
Architektura i wnętrze
Podchodząc bliżej, zachwyciły mnie dwie strzeliste wieże flankujące wejście, typowe dla neogotyku, z powierzchnią użytkową 456 metrów kwadratowych i kubaturą 5203 metrów sześciennych. Nawa główna, wydłużona podczas przebudowy, łączy pozostałości XIII-wiecznych murów o grubości 80 centymetrów z nowszymi elementami – szkarpy i ostrołukowe okna tworzą harmonijną całość. Dach, pierwotnie kryty gontem, dziś chroni wnętrze przed zmienną pogodą, a płaski sufit nad nawą przypomina o dawnych, drewnianych podłogach.
W środku panuje atmosfera skupienia – ołtarz główny ku czci Matki Boskiej Szkaplerznej i św. Józefa z drugiej połowy XVII wieku przyciąga wzrok bogatymi detalami rzeźbiarskimi. Chrzcielnica kamienna z XVIII wieku, ambona z tego samego okresu oraz krucyfiksy i rzeźby świętych Doroty, Magdaleny i Katarzyny z XIV wieku emanują ciepłem historii. Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej w srebrnej sukience dodaje blasku, a ja, siadając w jednej z ławek, podziwiałem, jak światło wpada przez okna, ożywiając te zabytki.
Informacje praktyczne dla zwiedzających
Kościół znajduje się przy Rynku Grocholskim 8 w Bełchatowie-Grocholicach. Dojazd komunikacją miejską możliwy autobusami linii obsługujących dzielnicę Grocholice, np. z dworca PKP w Bełchatowie (ok. 10-15 minut jazdy). Samochodem – parking przy rynku lub ulicach przyległych. Wstęp wolny, bez biletów. Zwiedzanie możliwe codziennie w godzinach mszy świętych: niedziele 7:00, 8:30, 10:00 (dla dzieci), 11:30 (suma), 17:00-18:00 (sezonowo); dni powszednie 17:30-18:00 (zima 16:30-17:00); soboty 7:00 i 18:00 (zima 17:00). Kancelaria parafialna czynna pn.-pt. 8:00-9:00 i 17:00-18:00 (lato), podobne godziny zimą. Zalecana skromna odzież, cisza i szacunek dla modlących się.
Otoczenie i znaczenie lokalne
Otoczenie kościoła to dawny rynek Grocholic, dziś spokojna część Bełchatowa, z niską zabudową przypominającą o czasach, gdy było odrębnym miasteczkiem. Parafia obejmuje wsie jak Zamoście, Zdzieszulice czy Kielchinów, a jej historia splata się z losami lokalnej społeczności – od epidemii cholery po powstania. Trzy cmentarze parafialne, w tym ten z mogiłą powstańców 1863 roku i kwaterą żołnierską z 1939, dodają głębi temu miejscu.
Odwiedzając kościół, poczułem puls dawnego życia – parafia, najstarsza w dekanacie bełchatowskim, nadal tętni aktywnością dzięki chórom, scholii i stowarzyszeniom. To nie tylko zabytek, ale żywy ośrodek wiary, wpisany w krajobraz Łódzzczyzny jako perła sakralnej architektury.
Podsumowanie
Kościół Wszystkich Świętych w Grocholicach stoi jako pomnik tysiącletniej historii, gdzie średniowieczne mury łączą się z neogotyckim splendorem, a każdy detal opowiada o odrodzeniu po zniszczeniach. Ta świątynia, z jej wyposażeniem i otoczeniem, oferuje nie tylko duchowy azyl, ale i podróż w głąb polskiego dziedzictwa, czyniąc Bełchatów bogatszym o perłę architektury sakralnej.